5 of 5 (27 Votes)
Medusa in Domus del Mito
Medusa in Domus del Mito

Medusa, de vrouw met slangenhaar, de mannenhaatster, die zoveel mogelijk mannen met haar blik wilde verstenen, komt veel voor in de oudheid en later. Wij kwamen haar in onze regio tegen in bovenstaand mozaïek toen wij in 2001 in Le Marche de ruïne van het 700 jaar oude huis Ca’Beto kochten in het mooie plaatsje Sant’Angelo in Vado.

Als je in onze regio een ruïne koopt, is het de gewoonte dat je voordat je het koopt eerst een afspraak maakt met de burgemeester van je stad, in ons geval Luigi. En die afspraak maak je niet op kantoor, maar in een koffiebar. Voordat je het dan hebt over de zaken, praat je eerst een tijdje over wie je bent en wat je doet. Zo kwam het gespreksonderwerp al snel op Romeinen en archeologie terecht. En direct vertelde Luigi dat hij ons iets bijzonders wilde laten zien: nieuwe mozaïeken van een hoge kwaliteit die op dat moment net buiten de stad in een weiland opgegraven werden. Een kwartier later stonden we bij de eerste mozaïeken van het Domus del Mito, het huis van de mythologie, zoals het later genoemd werd. En daar begon onze fascinatie met Medusa.

rolf smit

U kent Medusa ongetwijfeld als het monster met slangenhaar, maar wellicht bent u niet bekend met alle details van haar voorgeschiedenis. Haar verhaal komt al voor bij de dichters Ovidius en Homerus. Zij vertellen dat Medusa ooit een knappe, jonge vrouw was met prachtige, golvende haren. Op een dag vloog de god van de zee Poseidon langs de afgelegen kust waar Medusa woonde en zag haar daar op het strand of in een andere versie vlakbij een tempel van Athene. In het mozaïek in Sant’ Angelo is de scene dat Poseidon langs de kust vliegt op een wagen getrokken door gevleugelde paarden ook afgebeeld, maar hier wordt hij vergezeld door zijn vrouw Anfitrite.

rolf smit 4

In beide versies van de mythe ziet Poseidon het mooie meisje en wil een affaire met haar beginnen. Maar zij weigert en hij verkracht haar in de buurt van een tempel van Athene. Ook nu zijn er meerdere versies van het vervolg van de mythe: soms straft Poseidon Medusa voor haar weigering met de verandering in een monster, maar in de meeste versies is Athene zo woedend over de ontheiliging van haar tempel dat zij de prachtige haren van Medusa in slangen verandert en haar een blik geeft, die alle mannen die haar aankijken versteent.
Later bedenkt Athene, die zowel godin van de wijsheid als godin van de oorlog is, dat het wel handig zou zijn om het hoofd van Medusa op haar schild te zetten. Als zij oorlog zou willen voeren, zouden alle mannen in haar buurt verstenen. Dus stuurt ze een held eropuit om het hoofd van Medusa te halen: Perseus.

rolf smit 5

Deze held wil de opdracht wel uitvoeren, maar is - omdat ook hij een man is - bang zelf te verstenen. Dus geeft Athene (niet voor niets ook godin van de wijsheid) hem een spiegel mee en een zak. Bovendien krijgt hij instructies hoe hij te werk moet gaan. Achteruitlopend en in de spiegel kijkend moet hij Medusa naderen, haar hoofd afhakken en dit in de zak meenemen.
Na het voltooien van zijn opdracht vliegt Perseus terug. Dat kon hij, omdat hij vleugelschoenen had gekregen om zijn missie uit te voeren en zo door de lucht te reizen. Leuk om te vertellen is dat hij onderweg naar Athene nog twee avonturen beleeft.
Hij overnacht bij de reus Atlas, die hem ’s nachts probeert te overvallen, maar Perseus versteent hem met behulp van Medusa’s hoofd tot het Atlasgebergte (zie de les over Atlantis). En later op zijn reis, in Ethiopië, redt hij de prinses Andromeda nog van een vreselijk zeemonster, waaraan zij geofferd zou worden. Hieronder een beroemde schildering uit Pompeii van de bevrijding van prinses Andromeda met als detail het hoofd van Medusa rechtsonder. En zo belandt het hoofd van Medusa op het schild van Athene. In de kunst was het ook na de oudheid een geliefd thema zoals bijvoorbeeld bij Caravaggio en Canova.

Maar hoe kon zij vanuit deze voorgeschiedenis nu een symbool van emancipatie worden? Daarvoor moeten we terug naar de vroege Romeinse republiek (vanaf 500 voor Christus).
In die periode was een kind vanaf de geboorte overgeleverd aan de patria potestas, de macht van de vader. Direct na de geboorte wordt de net geboren baby weggehaald bij de moeder en naar de vader gebracht, die bekijkt of het kind gezond is en of hij het wel wil houden. Wil hij het kind niet, wat vooral bij meisjes voorkwam, werd het kind te vondeling gelegd op de lokale vuilnisbelt. Adopteren was vroeger makkelijk: je liep langs de vuilnisbelt en kon een kind uitkiezen.
Accepteert de vader het kind, dan geeft hij het een naam, vaak een nummer zoals Prima, Seconda, Tertia. Dit in verband met de hoge kindersterfte (70%, schat men), om zich niet te veel te hechten aan een kind. Was het een meisje, dan werd het opgevoed door de moeder tot het ongeveer 12 jaar oud was. Alleen hele rijke meisjes kregen onderwijs.

rolf smit 6

Als een meisje 13 was en nog steeds niet getrouwd, werd de vader wanhopig en had dan nog één uitweg: de huwelijksmakelaar. Hier werd op borden het meisje en vooral haar bruidsschat aangeprezen, zoals wij dat met huizen nog steeds doen.
Als het gelukt was om het meisje uit te huwelijken, was het in deze periode meestal een huwelijk cum manu. Dat wil zeggen dat de vrouw van de macht van haar vader (patria potestas) overging in de macht van haar man (manus betekent letterlijk hand). Dat ging soms zelfs door middel van een koopakte, een zogenaamde coemptio!
Je trouwde dan als meisje met een man van gemiddeld 25 jaar oud in een periode waarin de gemiddelde leeftijd tussen 40 en 50 jaar lag! Normaliter had je dus als hele jonge vrouw niet al te veel te vertellen in zo’n huwelijk. Bovendien kon een man ook nog gemakkelijk scheiden van zijn vrouw: hij hoefde slechts in het bijzijn van getuigen de woorden uit te spreken ‘abi femina’, ‘ wegwezen, vrouw’ en de scheiding was een feit. Mits hij een geldige juridische reden had natuurlijk, zoals: "ze krijgt praatjes of ze ging zonder mijn toestemming het huis uit".

Maar als een man zijn vrouw wegstuurde, ging ook haar bruidsschat mee. Dat wil zeggen dat een man vooral bij een grotere bruidsschat wel twee keer zou nadenken voor hij ging scheiden. En zo kon je dus als vader het leven van je dochter positief beïnvloeden. Daarom kozen vaders er soms liever voor om twee dochters een flinke bruidsschat te geven en een redelijk leven in plaats van vijf dochters een kleine bruidsschat en een slecht leven. En dat verklaart ook waarom zij de meisjes voor wie ze geen bruidsschat hadden na de geboorte te vondeling legden.
In de latere republiek verbetert de situatie iets, omdat vrouwen een gat in de wet ontdekken. Je kon ook een huwelijk sluiten ’sine manu’ zonder in de macht van de man te komen. Als je aantoonbaar meer dan drie dagen per jaar niet in het huis van je man woonde, werd het huwelijk in feite een samenlevingscontract en behield je meer zelfstandigheid. Ook hield je zelf zeggenschap over je bruidsschat en kon je ook als vrouw een scheiding aanvragen. Wel bleef je onder de patria potestas, de macht van je vader. Maar dat gold ook voor elke zoon.

rolf smit 2

Deze vrouwen, die zo proberen om los te komen uit het bezit van hun man – de letterlijke betekenis van emancipatie – kiezen als symbool voor hun streven de figuur van Medusa. Want zij was de eerste geweest die zich niet alleen geweerd had tegen de macht van een man, maar zelfs die van een god. En zo zien we dan dat in sommige kamers van de vrouw des huizes in de duurdere villa’s mozaïeken gaan verschijnen van Medusa, waarmee deze vrouwen hun ‘emancipatie’ aangeven .
En ook in onze Domus del Mito in Sant’Angelo in Vado denken de archeologen dat dit het geval is. Onderstaand mozaïek van Medusa zag u al eerder in deze les. Maar bijzonder is dat ook de andere mozaïeken in het Domus del Mito bij het verhaal van Medusa lijken te passen.

We lieten u al het mozaïek zien van Neptunus die langs de kust vliegt boven de zee gesymboliseerd door de dolfijnen. En in de centrale kamer van de villa, het triclinium, bevindt zich het mooiste mozaïek. Een prachtige afbeelding van met elkaar vechtende zeedieren, een octopus, een zeeslang en een kreeft. Daaromheen treffen we allerlei afbeeldingen aan waaronder Pegasus, het gevleugelde paard. En Pegasus is in de mythologie het product van de verkrachting door Poseidon van Medusa! Het zou een populair thema blijven van de Romeinse oudheid tot nu.

En zo biedt deze villa in ons Sant’Angelo in Vado op mozaïekgebied iets unieks in de Romeinse wereld: de mozaïeken in de verschillende kamers zijn inhoudelijk met elkaar verbonden en hebben een boodschap voor de bezoeker zoals Medusa laat weten dat de vrouw des huizes wel eens geëmancipeerd zou kunnen zijn.

rolf smit 1

En dat allemaal naar aanleiding van ons gesprek met de burgemeester Luigi, later een goede vriend van ons geworden. En bijzonder is ook dat zowel Inge als ik een paar jaar later uitgenodigd werden om lid te worden van de archeologische vereniging, waardoor wij zelf ook mee mogen graven in de toekomst. Tot slot is het misschien wel leuk om een foto van ons huis, Ca’Beto, 20 jaar na aankoop van de voormalige ruïne, toe te voegen. Hoe het er nu uit ziet, kunt u zien op de afsluitende afbeelding van deze les.

Over dit artikel

B & B Ca´Beto - Marche Vakanties
Loc. Ca´Beto
62048
Sant´Angelo In Vado
Pesaro e Urbino
Land: Italië